Sąd krajowy jest zobowiązany pominąć orzeczenie Izby Kontroli SN

Do TSUE zwrócił się z pytaniami prejudycjalnymi Sąd Apelacyjny w Krakowie. Pytał, czy skład orzekający Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN, który uchylił prawomocny wyrok sądu powszechnego, spełnia wymogi sądu w rozumieniu prawa UE, a jeżeli nie, to czy sąd powszechny, którego wyrok został uchylony, może uznać takie orzeczenie SN za niebyłe i je pominąć.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie, który SN uchylił w 2021 r., dotyczył zakazu nieuczciwej konkurencji na rynku czasopism z krzyżówkami i został wydany w 2006 r. Po 14 latach ze skargą nadzwyczajną na to orzeczenie zwrócił się do SN Prokurator Generalny.

Rzecznik generalny TSUE Dean Spielmann w wydanej opinii wskazał, że zgodnie z orzecznictwem TSUE "ogół okoliczności" związanych z powołaniem sędziów Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych stoi na przeszkodzie uznaniu jej za niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy.

"Jeśli chodzi o losy prawne orzeczenia wydanego przez ten organ, sąd krajowy jest zobowiązany pominąć je lub, jeżeli okaże się to niezbędne w celu zapewnienia pierwszeństwa prawa Unii w danym kontekście proceduralnym, uznać je za niebyłe" - podkreślił.

Spielmann zaznaczył, że gwarancja dostępu do niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy ma zasadnicze znaczenie dla utrzymania zaufania obywateli do wymiaru sprawiedliwości i dla ochrony praw, jakie wywodzą oni z prawa Unii. Ze względu na znaczenie procesu powoływania sędziów dla legitymizacji władzy sądowniczej proces ten stanowi integralną część pojęcia "sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy" - stwierdził.

"W związku z tym każdy sąd jest zobowiązany czuwać nad przestrzeganiem tych wymogów przez dokonanie weryfikacji w szczególności prawidłowości ukształtowania własnego składu oraz prawidłowości ukształtowania składu innego sądu" - zaznaczył Spielmann w opinii. Jak dodał, takiemu badaniu nie stoi na przeszkodzie hierarchiczny stosunek między sądami.

Rzecznik generalny podkreślił, że sąd krajowy powinien zagwarantować jednostkom skuteczną ochronę sądową i nie podważa tego "powaga rzeczy osądzonej, z której korzysta omawiane orzeczenie Sądu Najwyższego".

"Rzecznik generalny uznał, że w obliczu głębokiego kryzysu systemu sądowniczego w Polsce uwzględnienie powagi rzeczy osądzonej ze szkodą dla skutecznej ochrony sądowej jednostek nie przyczyniłoby się w żaden sposób do wzmocnienia zaufania społecznego do wymiaru sprawiedliwości" - czytamy w komunikacie TSUE.

Opinia rzecznika generalnego nie wiąże Trybunału Sprawiedliwości UE. Jest propozycją rozstrzygnięcia dla sędziów Trybunału, z której najczęściej korzystają, ale mogą też wydać wyrok inny niż zaproponowany przez rzeczników.

Z kolei odpowiedź TSUE na pytania prejudycjalne nie rozstrzyga sporu przed sądem krajowym. Zrobi to sąd, który zwrócił się z nimi do Trybunału w Luksemburgu.

Podczas rozprawy w TSUE 9 stycznia br. Polska zmieniła stanowisko w tej sprawie. W 2022 r. przedstawiciele poprzedniego rządu wskazywali, że pytania prejudycjalne są niedopuszczalne i Trybunał powinien odmówić udzielenia na nie odpowiedzi, bo nie ma kompetencji w kwestii organizacji sądownictwa krajowego. Nowy rząd uznał, że pytania prejudycjalne są dopuszczalne, a Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych nie spełnia wymogu sądu niezawisłego, bezstronnego i ustanowionego uprzednio na mocy ustawy.

Izba ta jest właściwa do rozpatrywania skarg na uchwały Państwowej Komisji Wyborczej oraz protestów wyborczych i stwierdzania ważności wyborów. Powstała na mocy ustawy o SN z 2017 r. i tworzą ją osoby powołane na urząd sędziego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z 2017 r.

W przedstawionych przez resort sprawiedliwości na początku lutego br. alternatywnych projektach odnoszących się do statusu sędziów awansowanych do sądów wyższych szczebli lub wybranych spoza sądownictwa po 2017 r. przewidziano m.in. likwidację w SN Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oraz Izby Odpowiedzialności Zawodowej.

Z Brukseli Magdalena Cedro (PAP)

mce/ akl/ ktl/